Op de Hiberniaschool in Antwerpen vormt de boerderijervaring een belangrijk leer- en groeimoment voor de negendejaars (15-jarigen in Steineronderwijs).
In de antroposofie van Steiner staat bio-dynamische landbouw centraal en de leerlingen verdiepen zich in de thema’s duurzaamheid, consumptie en eerlijke handel. Ze steken zelf de handen uit de mouwen en draaien in duo’s een tweetal weken mee op een boerderij. Deze ervaring zet in op kritisch denken, respect, samenwerken, empathie en engagement. De leerlingen leren reflecteren via een dagboek en krijgen vooral feedback via informele gesprekken.
Een woordje uitleg bij dit beeldverhaal
Reflecteren betekent op een gestructureerde manier nadenken over ervaringen in het kader van leerdoelen. Het is een krachtig middel dat toelaat om ervaringen actief te verwerken en te transformeren in leren. Bovendien verhoogt reflectie het eigenaarschap en de betrokkenheid van de leerlingen door hen te zien als actieve participanten. De mate van zelfsturing die leerlingen bereiken door hun eigen leerproces zelf te begrijpen is hierbij cruciaal.
Reflectieopdrachten zoals een dagboek of portfolio zijn een vorm van formatief evalueren. Voor wereldburgerschapseducatie is leren reflecteren ook een belangrijke skill op zich. Uiteraard hebben leerlingen oefenkansen nodig om hierin te groeien. Daarom zijn reflectie-oefeningen best aangepast aan de leeftijd en de mogelijkheden van de jongeren. Reflectie kent meestal een opbouw. In een eerste stap gaat men beschrijvend reflecteren over wat men waarneemt, denkt en voelt. Hierop volgt een meer analytisch reflecteren over waarom men bepaalde dingen waarneemt. Ten slotte kan men door reflectie de gebeurtenissen en ervaringen vanuit een ander perspectief bekijken en nadenken over de effecten van het eigen handelen op anderen.
Reflectie verloopt in veel scholen vaak individueel en schriftelijk. Toch is het een grote meerwaarde om hieraan een gemeenschappelijk vervolg te geven zoals door een klassikaal gesprek. Dit biedt de kans om te leren van elkaars belevenissen, inzichten of obstakels. Naast het reflecteren op leerling- en klasniveau is reflectie ook nuttig op organisatieniveau. De reflectiecomponent en het evalueren vormen namelijk een belangrijk onderdeel van activerend lesgeven. Reflectie wordt vaak gezien als een eindpunt van een leerproces, terwijl tussentijdse reflectie zeker zo nuttig is. Het leerproces loopt dan eerder cyclisch, want momenten van reflecteren en evalueren wisselen elkaar af in projectwerking.
Feedback geven over burgerschapscompetenties gaat verder dan weergeven tot waar de leerling is gekomen. Men wil ook tips geven die de leerling verder helpen in de vorm van een feedforward. Dat maakt dat scholen worstelen met het uitdrukken van feedback op competenties in cijfers. Voor een leerling zal een narratieve feedback vruchtbaarder zijn om te groeien.
In kwalitatieve vormen van evaluatie zoals feedbackverslagen of mondelinge terugkoppeling staat bijsturing centraal. Een goede communicatie en de relatie tussen leerkracht en leerling nemen een prominente plaats in gezien de impact ervan op leerresultaten en leerbereidheid. Feedback geven is een belangrijk onderdeel van kritische denkvaardigheden. Daarom kan ook peerfeedback een effectief evaluatie-instrument zijn om leerlingen feedback te geven over hun leerproces.
