Het Lesson Study traject Actief Burgerschap van het Gemeenschapsonderwijs GO! werd gesteund door BeGlobal, het kenniscentrum voor wereldburgerschapseducatie. BeGlobal gaf aan het begin van de Lesson Study-cyclus inhoudelijke input rond betrouwbare bronnen en trad in de slotfase op als kritische (en tevens ook onafhankelijke) vriend tijdens het terugblikken op en evalueren van het gelopen traject.
Vanuit de sterke overtuiging dat de nieuwe eindtermen voor de eerste graad A- en B-stroom scholen heel wat kansen bieden voor vernieuwing en innovatie, wil BeGlobal inzetten op een positieve benadering van de hervorming. Met dit partnerschapsproject wil BeGlobal leraren ondersteunen bij de implementatie binnen de lespraktijk. Het Lesson Study traject Actief Burgerschap biedt kersverse leraren Actief Burgerschap de kans tot professionalisering en een verhoogd gevoel van bekwaamheid en zelfvertrouwen.
Burgerschapscompetenties maken voortaan deel uit van de verplicht te behalen eindtermen. Leerkrachten moeten daartoe zichzelf in vraag leren stellen. Imke Deleu, pedagogisch begeleider actief burgerschap bij het GO! onderwijs, begeleidt hen daarbij. Dat blijkt een hele uitdaging. “Niet elke leraar is doordrongen van het belang van bewust en systematisch reflecteren over het eigen lesgeven. Het sprokkelen van inhouden is vaak belangrijker.”
Het werken aan burgerschapscompetenties van leerlingen vraagt om inspanningen op twee niveaus: inhoudelijk én transversaal. Met andere woorden: leerkrachten burgerschap moeten niet alleen over een sterke vakkennis beschikken, maar moeten tegelijkertijd buiten de lijnen van hun vak durven kleuren.
Samenwerking tussen collega’s is cruciaal. Daarbij moeten ze de nodige reflectie aan de dag leggen. “We moeten dringend af van de mentaliteit van koning in eigen klas”, stelt Imke. “Meer dan ooit hebben we nood aan moderne leraren die het eigen onderwijs kunnen problematiseren, de bestaande routines en opvattingen rond studie en onderwijs ter discussie stellen en de opvattingen van collega’s willen en kunnen begrijpen”.
“We hebben nood aan moderne leraren.”
Dubbele doelstelling
Samen met collega Liesbet Van den Driessche kwam Imke, met jarenlange ervaring als leraar op de teller, met een nieuw idee op de proppen. Ze zagen in de Lesson Study methodiek de kans om twee vliegen in een klap te slaan.
Lesson Study is een professionaliseringstraject waarbij leraren van elkaar leren: ze bereiden samen lessen voor, observeren samen en bespreken de impact van hun handelen op het leren van de leerlingen. De focus ligt bijgevolg niet alleen op lesinhoud en didaktiek, maar ook op de ontwikkeling van een reflectieve houding. Vooral die laatste invalshoek was voor Imke doorslaggevend om een Lesson Study project op poten te zetten voor leraren actief burgerschap in het GO!
Snel resultaat zien
De projectoproep werd een succes. Een twintigtal leerkrachten pendelden vanuit verschillende Vlaamse scholen naar het Huis van het GO! in de Brusselse Noordwijk. Na een eerste kennismaking vonden ze elkaar in vijf werkgroepjes. “Opvallend was de grote honger naar inhoudelijke input omtrent de gekozen (wereld)burgerschapsthema’s”, zegt Imke. “Al vanaf de eerste bijeenkomst vuurden de betrokken leraren vooral inhoudelijke vragen en bezorgdheden op ons af. Wellicht niet zo verwonderlijk: burgerschap blijft voor veel leraren nieuw”.
Voor de leerkrachten primeerde de zoektocht naar vakinhoud en manieren om kennis, vaardigheden en attitudes aan te brengen, eerder dan het reflecteren over de eigen onderwijskwaliteit. “Ik hoorde voornamelijk ideeën over potentieel interessante inhouden en werkvormen. Kritische vragen of verwondering die de gevoerde gesprekken kunnen verdiepen, waren er amper”.
“Burgerschapsvorming blijft voor veel leraren een nieuw gegeven. De honger naar inhoudelijke input was dan ook heel groot.”
Durven loslaten
Er werd bijgevolg afgestapt van de initiële dubbele doelstelling. Beter om eerst in te spelen op de reële inhoudelijke noden, zo redeneerden Liesbet en Imke, dan vast te houden aan iets wat de leerkrachten op dat moment als minder prioritair ervaren. “Gaandeweg gingen we flexibeler om met de vooropgezette structuur van de contactmomenten, met een vakinhoudelijke en vakdidactische focus”, vertelt Imke.
De eigenlijke fasen van een Lesson Study kregen hierdoor wat minder aandacht. Imke en Liesbet schakelden, met hulp van BeGlobal, externe partners in, zoals het Kenniscentrum Kinderrechten, PeaceJam en DemoKlap, om inhoudelijke workshops te voorzien rond kinderrechten en een intercultureel schoolklimaat. Noodgedwongen knipten ze in de beschikbare tijd voor reflectie.
Verwachtingenmanagement
Desondanks zetten Imke en Liesbet door, en bleven ze reflectieve vragen opwerpen in de werkgroepjes. “Het werd echter een ongelijke strijd. Elk groepje intensief begeleiden kon niet, daarvoor was het aantal deelnemers te groot. Bovendien,”, vervolgt Imke, “kreeg ik de indruk dat uitnodigingen tot reflectie soms opgevat werden als een oproep tot pasklare antwoorden, eerder dan als uitnodiging om samen verder op zoek te gaan”.
“Op zulke momenten merkte ik dat we een sterkere omkadering van het traject nodig hadden”, vertelt Imke. “Op die manier kunnen dergelijke vragen gelinkt worden aan de helder vooropgestelde doelstellingen”.
Terugblikken
Imke blikt met een dubbel gevoel terug op het gelopen traject: “Enerzijds slaagden we erin om een antwoord te bieden aan een concrete nood van leerkrachten burgerschap. De groepjes staken kwalitatieve lessen of zelfs lessenreeksen in elkaar rond kinderrechten, machtsmisbruik, vooroordelen en stereotypering. Met duidelijk toegenomen zelfzekerheid brachten zij deze lessen ook in hun klassen”.
“Anderzijds bleef de ruimte voor bredere leerwinsten bij de deelnemende leerkrachten beperkt. Reflectie op het eigen lesgeven, de vraag naar de effecten hiervan op leerlingen en een kritische uitwisseling tussen collega-leerkrachten kwamen minder prominent aan bod. Een gemiste kans op dat vlak”, besluit Imke.
Een eerste stap vooruit
Imke beschouwt dit project vooral als een eerste stap voorwaarts. “Het was een leerproces, zowel voor de betrokken leerkrachten, als voor ons, de procesbegeleiders. De leerkrachten deden een positieve ervaring op rond co-creatie en samenwerken met collega’s. Ikzelf stak dan weer heel wat op met het oog op de facilitatie van dergelijke projecten in de toekomst. In de toekomst werpt dit proces ongetwijfeld Dat werpt ongetwijfeld z’n vruchten af”.
Lesson Study en de nieuwe burgerschapscompetenties, geleerde lessen:
- Geef meteen aan dat het bredere doel van professionalisering primeert boven de realisatie van een concreet eindproduct. Benadruk hierbij eerder de structurele leerwinsten dan de eenmalige succeservaring met nieuw lesmateriaal.
- Werk met leerkrachten uit eenzelfde school of scholengroep. Dit vergemakkelijkt de praktische organisatie van een Lesson Study traject, zoals de observatie van elkaars lessen.
- Besteed bij het begin van het traject voldoende aandacht aan het creëren van een gevoel van veiligheid bij de deelnemers. Lesson Study kan maar slagen als de leerkrachten openstaan voor een wederzijdse, kritische bevraging van elkaars praktijken, gewoonten en uitgangspunten.
- Hou de inhoudelijke input beperkt en blijf zo goed mogelijk bij jouw rol als procesbegeleider. Bouw tijd in voor intensieve één-op-één begeleiding van de groepjes leerkrachten.
