Deep Democracy

Bij wereldburgerschapseducatie denken we spontaan aan ‘de wereld binnenbrengen in de klas’. Aan relevante les- en gespreksthema’s alvast geen gebrek in onze geglobaliseerde samenleving: migratie, klimaatverandering, ongelijkheid, dekolonisatie. Allemaal zijn het actuele uitdagingen met een uitgesproken mondiaal karakter. Maar daarom zijn het geen ver-van-ons-bed verhalen. Integendeel, deze uitdagingen laten zich – hoe langer hoe meer- ook zien in onze lokale omgeving. Hoe je het ook draait of keert, ze behoren tot de leefwereld van onze leerlingen.

Wicked problems, zo worden die mondiale uitdagingen ook wel eens genoemd. Omdat ze gevoelig en complex zijn, omdat visies erover kunnen uiteenlopen en omdat er geen eenduidige oplossingen voor bestaan. Wereldburgerschapseducatie betekent daarom niet zomaar ‘de wereld binnenbrengen in de klas’. Het impliceert om met die wereld op een authentieke, kritische en ernstige manier aan de slag te gaan, samen met de klas.

Dit is uiteraard geen eenvoudige opdracht. Niet elke leerkracht voelt zich voldoende gewapend om gevoelige thema’s vast te pakken in de les. Bij controversiële debatten en hete hangijzers loeren polarisatie en conflict immers om de hoek. Dit roept schrikbeelden op van een klas in tegenstelling en op stelten. Wereldburgerschapseducatie vereist daarom een aanpak die oplopende spanningen helpt ontmijnen en die toelaat om constructief te werken rond wat er leeft in de wereld. Hiervoor is het nodig om ongenuanceerd tegenstreven en defensief wij/zij-denken te overstijgen.

Deep democracy is zo’n methode die zowel didactisch als groepsdynamisch kan ingezet worden om beladen thema’s bespreekbaar te maken in de klas. Deze methode is gebaseerd op de procesgeoriënteerde psychologie, een heel nieuwe benadering die recente inzichten in de kwantumwetenschappen en aloude wijsheden combineert. De methode is gegroeid in Zuid-Afrika in de post-apartheidsperiode, waar mensen die jarenlang gescheiden van elkaar leefden gingen samenleven en -werken.

Deep democracy is een manier van kijken naar mensen en groepen die veel belang hecht aan minderheidsstemmen. In plaats van de spanning uit de weg te gaan, worden er spannende dialogen gestart. Democratie onstaat immers pas wanneer iedereen gehoord en gezien kan worden. En daarvoor moet soms ruimte worden gemaakt voor emoties, verbeelding en lichamelijke gewaarwordingen.

Deep democracy inzetten in de klas betekent met leerlingen en met jezelf aan de slag gaan als hele mens, niet enkel cognitief. Want gevoelige thema’s kunnen je raken op vele vlakken. Met respect voor elkaars gevoeligheden het gesprek aangaan, vraagt van leerkrachten metaskills als superluisteren, compassie en intuïtie. Leerkrachten die opgeleid zijn in deep democracy blijven aanwezig bij wat zich ontvouwt in de klas en sluiten zich niet af uit handelingsverlegenheid.

Deep democracy reikt dus geschikte tools aan om in de klas met mondiale thema’s aan de slag te gaan. Maar wereldburgerschapseducatie en deep democracy delen ook een aantal fundamentele uitgangspunten. Zowel qua geprefereerde aanpak als pedagogische doelstellingen is er een match. Zo draait het bij beiden om het aanscherpen van een kritisch bewustzijn over wat er leeft in de klas en in de wereld. Dit bewustzijn vertrekt vanuit een (zelf)reflexieve houding, die een zoektocht inleidt naar de grondoorzaken van maatschappelijke uitdagingen en ongelijkheden.

De thema’s die wereldburgerschapseducatie en deep democracy aanboren, zijn vaak systemisch. Het zijn patronen die diep ingebed zijn in onze samenleving en zo ook in ieders overtuigingen of vooroordelen. Als we bijvoorbeeld diepgaand rond racisme willen werken, zal het niet volstaan om regels te formuleren rond hate speech, maar willen we ook onderzoeken waar die racist in elk van ons schuilt. Welke persoonlijke en collectieve trauma’s leiden ertoe dat er gebeurt wat er gebeurt in de klas, op de speelplaats en in de wereld? Deze structurele problemen spelen zich immers ook dicht bij ons af. Dekolonisatie, privileges, migratiepijn, het zijn uitdagingen waar we allemaal een rol in spelen.

Daarom plaatsen wereldburgerschapseducatie en deep democracy een open houding centraal, ten aanzien van de ander en zijn of haar perspectieven op de wereld. Het gaat dus over een echte verbondenheid met een gelijkwaardige medemens. Om die verbinding mogelijk te maken, nodigen we uit eerst te connecteren met de meerstemmigheid in ieder van ons. Zo beseft bijvoorbeeld elke mens wel hoe we een meer eco-rechtvaardige wereld kunnen co-creëren. Alleen verdringen we bepaalde stemmen omdat we dit zo hebben geleerd. Of is het te pijnlijk om bepaalde privileges op te geven. Of kunnen we iets (nog) niet en wijten we het aan de ander. Aan zelfonderzoek doen, brengt die stemmen in ons naar boven.

Pas wanneer we zelf geheeld zijn, kunnen we respectvol uitreiken naar de ander. En tegelijkertijd kunnen we juist door de ontmoeting met de ander onszelf leren kennen. We hebben elkaar dus nodig! Dit besef wakkert de wil aan om bij te dragen aan een meer rechtvaardige en duurzame samenleving. Niet zomaar als liefdadigheid maar als een oprecht engagement om vanuit een fundamentele gelijkwaardigheidsgedachte samen te werken.

Stel deze vragen eerst aan jezelf, en daarna aan je collega’s of andere mensen rondom je heen.

• Wat raakt jou als het over de wereld gaat? Wat raakt jouw leerlingen?
• Wat is iets dat gevoelig aanvoelt om over te praten in de klas?
• Wat zijn jouw beelden en associaties bij de woorden ‘conflict’ en ‘polarisatie’?
• Zijn conflict en polarisatie een onderdeel van jouw manier van lesgeven? Indien dit zo is, op welke manier?
• Wat is één ding dat je graag zou veranderen aan de manier waarop je vandaag met conflict en polarisatie omgaat in de klas?
• Hoe verbind je met je leerlingen en de aanwezige perspectieven in de klas?
• Wat zijn enkele van de uitdagingen die je tegenkomt bij het bespreekbaar maken van verschillende perspectieven?
• Wat is een uitdaging die je al overwon en die voldoening af?
• Wat was jouw rol? Wat was de inbreng van anderen?

Laat je inspireren door deze zeer aanbevolen inspiratiebronnen en informatie en start een gesprek met vrienden, nieuw en oud.

• Fanny Matheusen’s boek Rebelleren kan je leren
• Artikel in Klasse met Fanny Matheusen: ‘Deep democracy: Ga de conflicten in de lerarenkamer aan’
• Artikel in Klasse met o.a. Jan Verschueren van BeGlobal: ‘In vijf stappen naar een school vol wereldburgers’
• Publicatie BeGlobal: ‘Spanningsvelden binnen wereldburgerschapseducatie’
• Artikelenreeks BeGlobal: ‘Dekolonisering in het onderwijs’

Deze afspeellijst met meer dan 70 zorgvuldig uitgekozen liedjes, in diverse talen van 1965-2021, vertelt de moedige verhalen van talloze wereldburgers over (de weg naar) sociale verandering en empowerment.

Dit artikel vloeit voort uit een ruimer partnerschapsproject ondersteund door BeGlobal. Hierin brengen we samen met de UCLL Hogeschool en het vormingsinstituut Hummus de effecten van Deep Democracy op de vaardigheden en attitudes van lagere schoolleerlingen in kaart en ontwikkelen we een set van DD-tools waarmee leerkrachten blijvend aan de slag kunnen.